Ngày 3/4/2014,
thầy giáo Đinh Đăng Định đã trút hơi thở cuối cùng.
Mặc dù biết rằng
hình ảnh u buồn này sẽ phải tới nhưng có lẽ tất cả đều đau khổ vì sự ra đi của
thầy.
Tôi chỉ biết thầy
Định vào đầu năm 2012 vì khi thầy bị bắt (10/2011) tôi cũng đang nằm trong trại
B34. Đến khi xử phúc thẩm y án 6 năm (tháng 11/2012) thì tôi nghĩ sẽ phải đợi
thêm một quãng thời gian nữa để có dịp gặp thầy.
Vào cuối năm
2013 tôi có may mắn làm quen với em Thảo, con gái lớn của thầy để biết được tình
trạng sức khỏe cực kỳ bi quan của thầy. Thảo có chuyền cho tôi lời nhắn của bố Định
:”nhắn thầy Hoàng đi dạy tư đi, chúng nó
không cho thầy trở lại giảng đường đâu”. Tôi thực sự ngỡ ngàng vì đang lúc
thập tử nhất sinh vậy mà thầy Định còn nghĩ đến bạn bè, đến những người cùng chí
hướng. Thảo nói thêm :
-
Thầy mà gặp bố con chắc có nhiều chuyện để nói lắm.
Và cái ngày ấy đã
đến khi thầy Định được đặc xá vào tháng 3/2014 nhưng trong một hoàn cảnh hoàn
toàn khác với những gì tôi dự tính. Tôi đến gặp thầy trong một khách sạn, và
cho dù đã chuẩn bị mọi tình huống để gặp một người ung thư giai đoạn 4 nhưng tôi
cũng không tránh khỏi bối rối. Cầm lấy bàn tay yếu đuối, chúng tôi chỉ trao đổi
được đúng ba câu thì thầy thổ ra hai chén máu. Và đó là những lời sau cùng tôi
còn nghe được ở thầy Định. Hai ngày sau gia đình chuyền thầy về Dak-nông và hơn
tuần sau thì thầy ra đi.
“Thầy mà gặp bố con chắc có nhiều chuyện để
nói lắm”. Cái câu ấy còn mãi ám ảnh trong đầu. Tôi sẽ chẳng còn dịp để nói
với thầy. Đó là điều chắc chắn, nhưng có một điều chắc chắn khác là chúng tôi còn
nhiều dịp để nói về thầy, vì ngoài việc đều là tù nhân lương tâm, chúng tôi còn
là những đồng nghiệp.
Tôi thiết nghĩ, đã
là nhà giáo thì ít nhiều gì ai cũng có những suy nghĩ nhất định về đất nước, có
thể bênh vực hoặc chỉ trích chế độ. Nhưng điều quan trọng là phải ít nhiều biểu
lộ cảm nhận ấy ra cho người chung quanh và đặc biệt là cho học trò, cho sinh viên
của mình. Tôi cẩn thận thêm chữ “ít nhiều” vì biết rằng chuyện này không phải dễ,
đôi khi còn ảnh hưởng đến bản thân và gia đình như thầy Định.
Đứng trên bục giảng,
một người thầy không nhất thiết phải hô hào chém giết hận thù hoặc nịnh hót lố
bịch kiểu Tố Hữu nhưng có thể lồng ghép nhiều thông điệp nói về lòng yêu nước,
nói về những khó khăn của người dân, về sự tụt hậu của mình để nhắc nhở cho các
em biết bổn phận của mình, là những rường cột tương lai của đất nước. Việc này
ai cũng có thể làm được mà chẳng sợ bị chụp mũ là chống phá.
Tôi còn nhớ có một
dạo, trong giờ học môn Toán hình thức, tôi đặt cho các em một câu hỏi về GDP của
Việt Nam
và các nước trong vùng. Bài toán này là ứng dụng trực tiếp và kinh điển của phương
trình vi phân bậc nhất – và có lẽ là bài học mang nặng “mầu sắc chính trị” nhất
trong suốt những năm đứng lớp. Bài toán này lấy từ các dữ liệu báo chí trong nước
để cho kết luận rằng với những nhịp độ phát triển hiện tại (2005), chúng ta sẽ đuổi kịp Thái Lan trong vòng 56 năm
nữa !
Tôi ngưng giảng
và quan sát nét mặt của từng em. Dĩ nhiên chỉ trong vài phút tôi không thể đánh
giá được những gì hơn 60 em đang có trong đầu, nhưng cho dù cười nói, đăm chiêu
hay dửng dưng, tôi nghĩ là các em cũng ít nhiều ngạc nhiên về con số này, vì 56
năm nữa, rất ít trong số những người có mặt trong lớp còn sống để kiểm chứng bài
toán này.
Mục đích của bài
toán thuần túy khoa học này là cho các em một suy nghĩ về vị trí của đất nước
so với cộng đồng nhân loại trong giai đoạn hiện tại và tôi kết luận :”Nhiệm vụ
của các em là rút ngắn cái thời gian đó lại”.
Tôi nghĩ thầy
Định cũng thế, chúng tôi chỉ là những nhà giáo có ưu tư về đất nước và ra sức
trình bày trong điều kiện cho phép để đánh động nhũng tầng lớp kế thừa. Thầy
Định còn tích cực hơn tôi ở điểm thầy đã đi thu thập hơn 3000 chữ ký để phản đối
dự án bô-xít Tây nguyên cũng như phản đối điều 4 Hiến Pháp.
Chính vì những dấn
thân đó thầy và biết bao người khác phải chấp nhận tù đày và sau đó là mất việc.
Tuy nhiên, trong nghề giáo, anh em chúng tôi còn phải chịu nhiều áp lực khác. Nét
đặc thù của nghề giáo là tiếp xúc với nhiều người trong đó dĩ nhiên phải kể đến
số đông là học trò, sinh viên. Theo em Thảo kể thì từ khi thầy bị bắt, chưa hề
có em nào hoặc phụ huynh nào đến thăm hỏi. Chỉ vào những phút cuối đời, có một đồng
nghiệp điện thoại tới hỏi thăm. Trường hợp đó cũng xảy ra đến với tôi. Suốt hơn
hai năm quản chế, số sinh viên “dám” đến thăm thầy cũ không quá số ngón tay trên
một bàn tay. Đồng nghiệp thì có ít hơn.
Hỏi : có buồn không
? Cũng hơi hơi. Nhưng tôi hoàn toàn thông cảm cho bạn bè. Cả cái đất nước 90
triệu người này đều tê liệt vì sợ chứ chẳng riêng ai. Tuy nhiên niềm an ủi là thầy
Định cũng như chúng tôi đã được sự yêu thương và đồng cảm của hàng ngàn người
khác. Và đó là những người dám ít nhiều công khai danh tính, chứ nếu kể đến “đa
số thầm lặng” thì còn nhiều hơn nhiều lắm. Và nếu ai có hỏi : nếu biết trước được
những mất mát này thì liệu anh có tiếp tục không ? Thì tôi xin được trích lại lời
của người quá cố là “tôi không hề hối tiếc
việc đã làm”.
Tôi
còn nhớ trong một lần tình cờ gặp một đồng nghiệp ngoài phố, người ấy đã nói vào
tai tôi :”Cả trường đều đồng ý với thầy”.
Tôi thì không lạc quan đến cỡ ấy nhưng với những gì mắt thấy tai nghe thì tôi
tin đây không hẳn là lời xua nịnh hoặc nói để lấy lòng. Tóm lại, cho dù bị cô lập
nhưng tôi vẫn giữ một niềm lạc quan ngay cả với những người đang (bắt buộc) phải
xa lánh chúng tôi. Và tôi vẫn nghĩ rằng đó là những đóng góp trong khả năng của
mình.
Mà đã gọi là đóng
góp thì kẻ ít người nhiều. Riêng đối với thầy Định thì đó là tính mạng. Thầy đã
bỏ mình vì những ưu tư về đất nước, đặc biệt là vấn đề khai thác bô xít Tây
nguyên.
Đến ngày nay trắng
đen đã rõ. Việc khai thác bô xít lỗ chỏng gọng, chưa kể đến những hậu quả trước
mắt về môi trường và xa hơn về an ninh. Tôi nghĩ nếu mình là thẩm phán của các
phiên tòa xử thầy Định, có lẽ từ lâu tôi đã viết thư xin lỗi gia đình và cá nhân
thầy. Báo chí trong những năm tháng gần đây đã liên tục nhắc nhở đến những sai
sót của tòa án và đã có lần lên tiếng xin lỗi, nhưng chưa thấy ai xin lỗi thầy
Định. Nhưng tôi hy vọng – đúng ra là tôi tin tưởng ngày ấy sớm muộn cũng sẽ phải
tới.
Bây giờ, trên Miền
Yên Vui, xin thầy cầu nguyện cho chúng tôi, đặc biệt là các đồng nghiệp của mình
vượt qua sợ hãi để tiếp tục và hoàn tất ý nguyện của thầy – và cũng là ước vọng
của tất cả chúng ta.
Phạm Minh Hoàng
(4/04/2014)