Đây vốn là tựa một bộ phim kinh dị nổi tiếng trước năm 1975,
nhưng sau đó được bà con dùng để chỉ những người hoặc những việc chỉ có hứa chứ
không bao giờ được thực hiện.
“Con ma nhà họ Hứa” đã lại xuất hiện khi trong tuần qua Thủ
tướng Nguyễn Tấn Dũng vừa ký ban hành 4 Quyết định phê duyệt kế hoạch hành động
thực hiện Chiến lược công nghiệp hóa của Việt Nam và một trong số các kế hoạch
hành động là đến năm 2030, Việt Nam sẽ trở thành một nước sản xuất lớn về thiết
bị điện tử với công nghệ mới, thông minh và thân thiện với môi trường.
Tuy không phải là một người làm việc trong lãnh vực điện tử nhưng
tôi rất nghi ngờ về mức độ khả thi của kế hoạch cho dù nó được thực hiện trong
khuôn khổ hợp tác Việt Nam - Nhật Bản. Gọi là “hợp tác” cho oai nhưng cũng như
JICA (Cơ quan Hợp tác Quốc Tế Nhật, thực hiện viện trợ ODA của Chính phủ Nhật
Bản), đây thực sự là giúp đỡ của nước bạn, một cường quốc số một của thế giới về
lãnh vực công nghệ điện tử.
Tuy nhiên trước khi đi vào kế hoạch này, chúng ta hãy xem lại
những “phiên bản” của bộ Con ma nhà họ Hứa trước đây để thấy rằng sự nghi ngờ
trên thực sự là có cơ sở.
Tập 1: Giao thông. Vào tháng 2/2002, thủ tướng Phan Văn Khải
ký quyết định 06/2000 phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển ngành giao thông
vận tải đường sắt đến năm 2020. Theo đó ngoài tuyến hiện nay sẽ xây thêm một
tuyến đường đôi cho tàu cao tốc hành trình 10g. Bên cạnh đó cũng xây dựng các
tuyến đường sắt mới nối Sàigòn với Vũng Tàu, Mỹ Tho, Lộc Ninh và Cần Thơ và rất
các tuyến Dĩ An – Chơn Thành – Đắc Nông; Hạ Long – Cái Lân; Yên Viên – Phả Lại;
Đông Hà – Lao Bảo, ngoài ra còn có các tuyến đường sắt đô thị, nội ô, đường sắt
nối các cụm cảng… Đến nay, 12 năm sau, ngoài tuyến cao tốc đã bị hủy vì “vung
tay quá trán” thì tất cả những dự tính còn lại cũng chỉ nằm trên giấy.
Cũng nhân nói về đường sắt, chắc hẳn mọi người cũng đã từng
nghe nói đến câu “đến năm 2010, đường sắt VN sẽ đuổi kịp trình độ đường sắt Nhật
Bản hiện nay (1994)”. Cũng còn may là câu này do một viên chức JICA chứ mà của một
lãnh đạo VN thì chỉ có nước chui xuống đất vì vào năm này (1994) thì tàu
shinkansen của họ đã chạy xấp xỉ 250km/g trong khi ở ngày hôm nay (2014) nhanh
nhất trên tuyến Sàigòn – Hà Nội là tàu SE3 chạy gần 30 tiếng, tính ra chỉ khoảng
60km/g.
Tập 2: Y tế. Cho đến thập niên 90, mức sản xuất gạo của VN tăng
đều đặn và đạt trung bình 32 triệu tấn lương thực quy thóc và đã trở thành một
trong những nước xuất cảng gạo lớn nhất. Tuy nhiên, việc này lại không đảm bảo đủ
dinh dưỡng cho người dân, và theo thứ trưởng y tế Phạm Mạnh Hùng thì đến năm
2001, vẫn còn 34% trẻ suy dinh dưỡng.
Chính vì lý do đó, vào năm 2001, một chương trình 10 năm
(2001-2010) được đưa ra với chỉ tiêu đưa mức năng lượng bình quân lên 2700
Kcalo/người/ngày, nghĩa là bằng mức trung bình thế giới. Nhưng cho đến năm 2014
nghĩa là 4 năm sau kế hoạch thì theo một báo cáo của Viện Dinh Dưỡng và Unicef
thì mức dinh dưỡng của người VN mới chỉ ở mức 1900 Kcalo/người/ngày. Điều này cắt
nghĩa tại sao tình trạng sức khỏe của người dân rất kém cũng như sự phân hóa giàu
nghèo càng lúc càng lớn. Vào năm 2010, theo kết quá điều tra của Viện Dinh Dưỡng
quốc gia thì trẻ em vẫn phải đối mặt với tình trạng thiếu chất dinh dưỡng trong
bữa ăn hàng ngày như mức đáp ứng vitamin A,
chất sắt. Toàn quốc có 30% trẻ dưới 5 tuổi thiếu máu và tình trạng suy
dinh dưỡng thấp còi của các bé vẫn là một gánh nặng. Cứ 10 trẻ thì có 3 không đạt
chuẩn so với độ tuổi.
Gần đây, một tờ báo thể thao viết rằng chiều cao của đội bóng
U-20 VN còn thua cả đội U-20…Lào (hy vọng đó là đội nam)!
Tập 3: Công nghiệp mũi nhọn. “10 năm trước tôi đã ngồi ở những
phòng họp như thế này để bàn việc phát triển ngành công nghiệp mũi nhọn thành
phố, giờ đây vẫn mục tiêu này chúng ta vẫn loay hoay đi tìm sản phẩm công nghệ đặc
trưng”. Đây là phát biểu của ông Từ Minh Thiện, đại biểu Hội Đồng ND TPHCM vào tháng 6/2013 về
thực trạng phát triển công nghiệp trên địa bàn thành phố với Sở Công Thương. Tất
cả nói lên sự bế tắc và những lời hứa 10 năm trước đều “cuốn theo chiều gió” và
những ngành nghề vốn được coi như mũi nhọn với giá trị gia tăng cao vẫn được đánh
bóng là những ngành đột phá thực sự còn chưa bước ra khỏi giai đoạn dự án.
Một giám đốc công ty chế tạo máy thừa nhận:”Cần nhìn thẳng vào
thực tế là chúng ta chưa sản xuất được sản phẩm cụ thể gì trong lãnh vực cơ khí
chế tạo, kể cả con ốc hay cái đinh vít, ngoài việc làm rất tốt là nhập linh kiện
về lắp ráp”.
Hai tháng trước khi bị bắt về điều 79 BLHS, tôi có dẫn một lớp
sinh viên Bách Khoa thăm nhà máy Samco mà mọi người đều biết đến thương hiệu
qua hàng ngàn xe buýt chạy khắp Sàigòn. Phần lớn các xe này ở trong tình trạng
rất bệ rạc, nhiều xe phun khói đen ngợp trời khiến người đi đường dạt sang một
phía tránh khói. Khi thăm nhà máy, các em sinh viên rất ngỡ ngàng khi biết rằng
công nghiệp tự động của một công ty lớn như Samco quanh quẩn chỉ hàn và ráp
khung sườn. Đến khi nghe ông Nguyễn Hồng Anh, tổng giám đốc Samco phát biểu thì
thấy còn thê thảm hơn. Ông nói “phần lớn giàn khung sắt xi bên ngoài vẫn phải
nhập nguyên liệu rồi mới chế tạo khung sườn xe được. Còn các thiết bị như thanh
truyền lực, bộ giảm tốc, hộp số, động cơ đều phải nhập khẩu”.
Chân trời 2018 đang đến rất gần, khi ấy thuế nhập khẩu bằng
0. Chỉ còn 4 năm nữa để chúng ta xây dựng một nền công nghệ sản xuất ô-tô. Chắc
chỉ có những kẻ tâm thần mới tin vào chuyện này.
Nửa thế kỷ trước, miền Nam VN đã sản xuất xe LaDaLat. Cho dù
phần lớn còn dựa trên công nghệ của Citroen (Pháp), nhưng nếu vẫn tiếp tục phát
triển theo chiều hướng ấy thì biết đâu chúng ta đã cho ra đời những chiếc Kia,
Huyndai như Hàn Quốc. Còn bây giờ chúng ta chỉ biết nhập “nguyên con” trong khi
nhìn sang bên cạnh, hỏi ai không đỏ mặt khi thấy đàn em Campuchia vừa cho ra mắt
chiếc Angkor EV điều khiển bằng điện thoại di động!
Tập 4: Giáo dục. Đây có lẽ là “chương” dầy nhất trong bộ
truyện Con ma nhà họ Hứa vì những chuyện dạy thêm, học thêm, bằng giả, trình độ
yếu, ngồi nhầm lớp… luôn luôn là những đề tài không bao giờ cạn ý. Tuy nhiên, câu
chuyện sau đây quả là một ví dụ điển hình của tình trạng tụt hậu trước thời đại
tri thức toàn cầu. Xin lỗi tôi phải viết (và các bạn phải đọc) nguyên văn để thấy
cái “trang trọng” của vấn đề:
“Trong hai ngày 19 và 20/10/2001, tại TPHCM, Đại Học Quốc
Gia (ĐHQG) TPHCM tổ chức Hội nghị quán triệt và triển khai thực hiện Nghị quyết
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX. Đến dự có đồng chí Võ Văn Kiệt, nguyên cố vấn
BCH TƯ Đảng, bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Minh Hiển. ĐHQG TPHCM đã đề ra chiến lược
phát triển đến năm 2010 phải chứng tỏ được khả năng đuổi kịp và sánh ngang cùng
các ĐH có uy tín trong khu vực và quốc tế về chất lượng đào tạo”.
Đến tháng 5/2014, báo chí VN hớn hở đưa tin “Lần đầu tiên,
Việt Nam có 3 trường lọt “top” châu lục trong đó có Đại học Quốc gia TPHCM”.
Thứ hạng này do Bảng xếp hạng QS (Quacquarelli Symond) công bố, theo đó, ĐHQG
TP HCM thuộc nhóm 191-200!
Nên nhớ là phải “đuổi kịp” và “ngang bằng”, nghĩa là có thua
thì cũng một chín một mười chứ không phải thuộc “nhóm 191-200”.
Đến ngày 31/7/2014, nhân Hội thảo về “Cải cách giáo dục đại
học" diễn ra tại TP HCM, giáo sư Ngô Bảo Châu đã “đâm một nhát chí mạng”
khi tuyên bố “giáo dục đại học VN đã tụt hậu ngay với các nước trong khu vực” và
"việc xây dựng đội ngũ giảng dạy và nghiên cứu khoa học tại các trường đại
học ở Việt Nam đang làm ngược quy trình với thế giới ở tất cả các bước".
* * *
Đó là những tập của 10 năm trước. Nay trở lại chuyện của ngày
hôm nay, chuyện Việt Nam sẽ trở thành một nước sản xuất lớn về thiết bị điện tử
với công nghệ mới. Theo thiển ý của chúng tôi thì “một nước lớn” trong lãnh vực
này bắt buộc phải là một nước có trình độ nghiên cứu và thiết kế các công nghệ điện
tử. Đó là trường hợp của Malaysia, Đài Loan, Singapore hoặc xa hơn đó là Hàn Quốc
và Nhật Bản. Một nước “lớn” không thể là một nước chỉ biết lắp ráp hoặc thừa hưởng
các công nghệ của người khác. Và nếu nói như thế thì thử xem lại xem chúng ta đã
có hoặc đang chuẩn bị những gì để 16 năm nữa trở thành “lớn”?
Chuyện đầu tiên phải làm là nghiên cứu. Và cứ nói đến nghiên
cứu là các nhà giáo dục của chúng ta xanh cả mặt. Từ thủ tướng cho đến các hiệu
trưởng đều thay nhau gào lên rằng giáo viên của chúng ta chỉ bỏ ra không đến 5%
khối lượng công việc để nghiên cứu. Tất cả đổ xô vào dạy và dạy. 10 năm trước người
ta đã báo động việc lơ là trong công tác nghiên cứu, 10 năm sau người ta lại ví
von rằng 26.000 tiến sĩ trong cả nước không có được một số lượng bài nghiên cứu
bằng một Đại học của Thái Lan.
Theo thống kê Viện thông tin khoa học (ISI), trong 15 năm
qua (1996-2011) Việt Nam mới có 13.172 ấn phẩm khoa học công bố trên các tập
san quốc tế có bình duyệt, bằng khoảng một phần năm của Thái Lan (69.637), một
phần sáu của Malaysia (75.530), và một phần mười của Singapore (126.881). Trong
khi đó, dân số Việt Nam gấp 17 lần Singapore, ba lần Malaysia và gần gấp rưỡi
Thái Lan. Theo giáo sư Nguyễn Văn Tuấn, Đại học New South Wales, Australia cho
thấy với tốc độ hiện tại, chúng ta cần đến hơn nửa thế kỷ nữa để đuổi kịp năng
suất hiện tại của Thái Lan, Malaysia chứ chưa nói gì đến Singapore hay các nước
tiên tiến khác trên thế giới.
“Phải hơn nửa thế kỷ nữa để đuổi kịp năng suất (nghiên cứu)
hiện tại của Thái Lan”, mà Thái Lan cũng chưa có một vị thế nào trong lãnh vực công
nghệ điện tử. Thế thì lấy cơ sở gì để khẳng định rằng chúng ta sẽ trở nên một
“nước lớn” trong ngành này? và viễn ảnh của một Samco lại tái hiện trong vòng
10, 15 năm nữa là chuyện không tránh khỏi như các “tập truyện” vừa nói
* * *
Trong chúng ta mọi người ít nhiều biết đến lời tuyên bố hùng
hồn của Lê Duẩn vào năm 1975: “Chúng ta sẽ đuổi kịp Nhật trong 15, 20 năm và
nhân dân ta sẽ đi trên thảm vàng”! Có lẽ đây là tập đầu tiên trong bộ Con ma
nhà họ Hứa.
Không! nếu muốn nói tập đầu thì phải là tập này, mà tôi để mọi
người truy tìm tác giả nhé. Bình tĩnh mà đọc: “Nhờ Cách mạng Tháng Mười thành công
mà một thế giới mới ra đời và ngày càng phồn vinh, càng mạnh mẽ như hoa nở mùa
xuân. Còn thế lực đế quốc thực dân do Mỹ cầm đầu thì ngày càng suy đồi, ảm đạm
như trời đã chiều tối lại bị mây mù”.
Đừng có nhờ thằng Gu-Gồ đấy nhé, mà nó cũng chả giúp ích gì được
đâu!
À quên, câu hỏi phụ: Có bao nhiêu người nghĩ như bạn ?
Phạm Minh Hoàng
(8/8/2014)